Protokoły wytworzone przez sowietów należy traktować za tzw. zeznania i nie stanowią wiarygodnego źródła z procesu pokazowego w Moskwie.
18 kwietnia 1945, Moskwa. Protokół przesłuchania
gen. bryg. Leopolda Okulickiego
Stenogram
Protokół przesłuchania
OKULICKIEGO Leopolda1 s. Błażeja
z 18 kwietnia 1945 roku
OKULICKI L. B., Polak, urodzony w 1896 roku we wsi Okulice
w województwie krakowskim (Polska), w 1925 roku ukończył
Wyższą Szkołę Wojennąa, generał brygady Wojska Polskiego.
Dowódca Armii Krajowej w Polsce. Do chwili aresztowania był
w konspiracji.
Pytanie: Kiedy i w jakich okolicznościach przyjęliście dowodzenie Armią
Krajową w Polsce?
Odpowiedź: Dowodzenie Armią Krajową przekazał mi generał
„BÓR” – KOMOROWSKI po stłumieniu przez Niemców Powstania Warszawskiego.
W nocy na 1 października 1944 roku główny delegat polskiego rządu
londyńskiego na Polskę JANKOWSKI2 i dowódca Armii Krajowej generał
„BÓR” – KOMOROWSKI uznając, że uczestnicy powstania znaleźli się
w sytuacji bez wyjścia, podjęli decyzję o kapitulacji na proponowanych
przez Niemców warunkach.
Zgodnie z warunkami kapitulacji, generał „BÓR” – KOMOROWSKI,
cały skład Komendy Głównej, wszyscy oficerowie i żołnierze Armii
Krajowej przebywający w Warszawie powinni byli poddać się Niemcom,
a ludność Warszawy miała być ewakuowana.
Wtedy też, 1 października 1944 roku, długo rozmawiałem z „BOREM”
– KOMOROWSKIM w sprawie dalszych działań Armii Krajowej.
Muszę powiedzieć, że „BÓR” – KOMOROWSKI wykazał brak woli,
patrzył pesymistycznie na możliwość dalszej walki Armii Krajowej przeciwko
Niemcom i zaproponował mi, jako swemu zastępcy, poddanie się
razem z nim Niemcom.
Odrzuciłem tę propozycję i broniłem swoich racji twierdząc, że rozgromienie
przez Niemców powstania w Warszawie nie powinno prowadzić
do likwidacji Armii Krajowej. Oświadczyłem „BOROWI” – KOMOROWSKIEMU,
że uważam za konieczne odtworzenie struktury organizacyjnej
dowództwa i że wezmę na siebie kierowanie dalszymi działaniami Armii
573
Krajowej przeciwko Niemcom. Prosiłem „BORA” – KOMOROWSKIEGO,
by zezwolił mi na wyjście z budynku sztabu, abym mógł na pewien
czas się ukryć.
Pytanie: Jaką decyzję podjął „BÓR” – KOMOROWSKI?
Odpowiedź: „BÓR” – KOMOROWSKI nie zgadzał się ze mną, powołując
się na to, że Niemcy, wiedząc o mojej roli w Powstaniu Warszawskim,
mogą go spytać, gdzie się podziałem.
Odpowiedziałem, że ponieważ nie zawiadomiliśmy jeszcze Niemców
o przyjęciu warunków kapitulacji, mogę się ukryć, a Niemcom można wytłumaczyć,
że kilka dni wcześniej zostałem odkomenderowany w celu dowodzenia
oddziałami Armii Krajowej w Puszczy Kampinoskiej w pobliżu
Warszawy.
Po pewnym wahaniu „BÓR” – KOMOROWSKI przekazał mi pełnomocnictwa
i powiedział, że zawiadomi o tym przez radio rząd polski
w Londynie i dowództwa okręgów Armii Krajowej w Polsce.
Po rozmowie z „BOREM” – KOMOROWSKIM opuściłem budynek
sztabu i poszedłem do mieszkania mojej znajomej (jej nazwiska nie pamiętam),
mieszkającej przy ul. Kruczej.
Pytanie: Kto z oficerów sztabu Armii Krajowej, którzy poddali się
Niemcom, wiedział o mianowaniu was dowódcą Armii Krajowej?
Odpowiedź: Podczas mojej rozmowy z „BOREM” – KOMOROWSKIM
byli obecni w różnym czasie: szef Oddziału II, pułkownik Sztabu Gen[eralnego]
IRANEK3, pseudonim „HELLER” i szef Oddziału III, pułkownik
Sztabu Gen[eralnego] SZOSTAK4, pseudonim „FILIP”, lecz kiedy „BÓR”
– KOMOROWSKI podejmował decyzję o przekazaniu mi dowodzenia Armią
Krajową, byliśmy sami.
O wynikach moich rozmów z „BOREM” – KOMOROWSKIM powiadomiłem
jego zastępcę, generała PEŁCZYŃSKIEGO5, który był ciężko
ranny i znajdował się w budynku sztabu.
Wszystkie te osoby były po kapitulacji wywiezione przez Niemców do
Niemiec i umieszczone w obozach dla jeńców wojennych. Po kilku dniach
udało mi się przenieść do mias[ta] Kielce, gdzie poczyniłem pierwsze kroki
w kierunku zorganizowania nowego sztabu.
Pytanie: W jaki sposób udało się wam opuścić Warszawę?
Odpowiedź: Do 3 października 1944 roku ukrywałem się w mieszkaniu
mojej znajomej przy ul. Kruczej, a następnie zostałem wywieziony do
zorganizowanego przez Niemców w mieś[cie] Pruszkowie obozu dla ludności
Warszawy. Następnego dnia, 4 października, Niemcy umieścili nas
po 100 osób na platformach węglowych z wysokimi burtami i skierowali
w rejon Krakowa, gdzie zorganizowano punkty selekcyjne.
575
W punktach tych Niemcy wybierali zdolnych do pracy mężczyzn i kobiety
oraz kierowali ich na roboty do Niemiec, zaś niezdolną do pracy ludność
Warszawy osiedlali po wsiach.
W drodze do Krakowa udało mi się rankiem 5 października zeskoczyć
z platformy, udałem się do mias[ta] Kielce, gdzie już wcześniej byłem umówiony
na spotkanie z oficerami Sztabu Armii Krajowej, majorami KAMIŃSKIM6
i KAMIEŃSKIM7 pseudonim „COZAŚ”.
Pytanie: Kiedy umówiliście się z KAMIŃSKIM i KAMIEŃSKIM na
spotkanie w Kielcach?
Odpowiedź: Przed wyjściem z Warszawy – 2 lub 3 października 1944
roku spotkałem na ulicy KAMIŃSKIEGO i KAMIEŃSKIEGO po cywilnemu.
Powiedzieli mi, że postanowili nie poddawać się Niemcom i zejść do
podziemia, aby dalej działać.
Ponieważ wiedzieliśmy, że Niemcy będą kierować całą ludność do obozów
w Pruszkowie i Krakowie, umówiliśmy się, że jeśli uda nam się po
drodze uciec, to spotkamy się w Kielcach.
5 października po przybyciu do Kielc nawiązałem kontakt z szefem
sztabu Okręgu Kieleckiego podpułkownikiem Armii Krajowej o pseudonimie
„JELITA”8.
Pytanie: Podajcie jego nazwisko.
Odpowiedź: Nie znam nazwiska „JELITY”.
Pytanie: W jaki sposób nawiązaliście z nim kontakt?
Odpowiedź: Przy pomocy lekarza szpitala dziecięcego w Kielcach,
którego nazwiska również nie znam. Zatrzymywałem się u tego lekarza
wiosną 1944 roku, kiedy zostałem przerzucony do Polski i wiedziałem, że
należy on do Armii Krajowej. Zorganizował mi spotkanie z szefem sztabu
Okręgu Kieleckiego Armii Krajowej, podpułkownikiem „JELITĄ”, z którym
kiedyś spotkałem się w sztabie Armii Krajowej w Warszawie.
„JELITA” umieścił mnie w domu firmy handlowej „Społem” i wydał
mi fikcyjne dokumenty jako pracownikowi tej firmy na nazwisko FUSOWSKI.
Około pięciu dni później „JELITA” skontaktował mnie z przybyłym
do Kielc majorem KAMIEŃSKIM, a nieco później przybył do Kielc także
major KAMIŃSKI.
Pytanie: Co przedsięwzięliście potem?
Odpowiedź: Po przybyciu do Kielc wysłałem radiogram do szefa Sztabu
Generalnego Wojska Polskiego w Londynie, generała KOPAŃSKIEGO9,
zawiadamiający o tym, że przejąłem od „BORA” – KOMOROWSKIEGO
dowodzenie Armią Krajową.
Następnie skierowałem majorów KAMIŃSKIEGO i KAMIEŃSKIEGO
do miasteczka Milanówek (koło Warszawy) do komendanta Podokręgu
Zachodniego pułkownika JACHIECIA, pseudonim „ROMAN”10, i potom
577
leciłem im, aby przy jego współpracy zebrali 20 pozostających na wolności
oficerów Sztabu Głównego Armii Krajowej i skierowali ich do miasta Częstochowa
na kontakty, które podał pułkownik „JELITA”.
Pytanie: Dlaczego wydaliście polecenie skierowania tych oficerów do
Częstochowy, skoro samiście przebywali w Kielcach?
Odpowiedź: Postanowiłem zorganizować Sztab Główny Armii Krajowej
w Częstochowie, położonej przy magistrali kolejowej Warszawa – Kraków.
Przy tej magistrali leżą miasta Piotrków i Radomsko, gdzie mogłyby
być rozmieszczone oddziały sztabu. Taka dyslokacja zapewniała mi wygodną
łączność z oddziałami sztabu. 19 lub 20 października 1944 roku
wyjechałem do mias[ta] Częstochowa.
Pytanie: Proszę zeznać o waszej dalszej pracy nad utworzeniem Sztabu
Głównego Armii Krajowej.
Odpowiedź: Szef sztabu Okręgu Kieleckiego, podpułkownik „JELITA”,
urządził mnie w Częstochowie w mieszkaniu doktora SZUMMERA
przy ul. Wieluńskiej 14, jako zwolnionego przez Niemców z obozu dla cywilów.
Ponieważ u SZUMMERA mieszkałem bez zameldowania i powinienem
był w jakiś sposób zalegalizować swój pobyt w Częstochowie, znalazłem
przy pomocy żony SZUMMERA mieszkanie dla siebie przy ulicy
Siedem Kamienic 15 lub 17, należące do właściciela sklepu z dewocjonaliami
DOLIŃSKIEGO.
Do tego czasu przygotowane już były fikcyjne dokumenty potwierdzające,
że pracuję jako pomocnik kierownika magazynu w hucie żelaza. Na
podstawie tych dokumentów uzyskałem w magistracie meldunek. Zapewniając
sobie w ten sposób „przykrywkę”, przystąpiłem do organizowania
Sztabu Głównego Armii Krajowej. W pierwszych dniach grudnia 1944 roku
sztab Armii Krajowej został utworzony i przystąpił do pracy.
Na swojego zastępcę wyznaczyłem generała FIELDORFA Emila, pseudonim
„NIL”11. Nałożyłem na niego odpowiedzialność za zorganizowanie
na tyłach niemieckich pracy dywersyjnej, ponieważ do wybuchu Powstania
Warszawskiego FIELDORF był szefem Oddziału Dywersji w sztabie
Armii Krajowej. Szefem Sztabu został pułkownik Sztabu Generalnego
BOKSZCZANIN12 pseudonim „SĘK”, pracujący wcześniej w komórce
operacyjnej sztabu Armii Krajowej. Sztab Główny Armii Krajowej składał
się z siedmiu oddziałów.
[...]
Protokół czytałem osobiście, wszystko zapisano według moich słów
wiernie.
(—)b OKULICKI
579
c-Protokół odczytano mi także w języku polskim. Nie mam uwag.-c
OKULICKIb
Przesłuchali:
Nacz[elnik] Jednostki Śledczej do spraw Szczególnej Wagi NKGB
ZSRS
Komisarz bezpieczeństwa państwowego
WŁODZIMIRSKIJ13 (—)b
Zast[ępca] naczelnika GUBB NKWD ZSRS
Komisarz bezpieczeństwa państw[owego]
PROSZYN (—)d
c-Przekładu na język polski dokonał:
Starszy oficer oper[acyjny] GUBB NKWD ZSRS
Starszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego [...]e, -c (—)f
CA FSB FR, nr R-39269, t. 1, k. 4–17.
Kopia w języku rosyjskim, maszynopis.
Każda karta protokołu podpisana przez L. Okulickiego.
Opublikowano w: Proces Szesnastu. Dokumenty NKWD, Warszawa 1995, s. 22–29.
Przypisy
a Było: Akademię Polskiego Sztabu Generalnego.
b Podpis odręczny.
c- -c Dopisano odręcznie.
d Odręczny podpis kogoś innego.
e Nazwisko nieczytelne.
f Podpis nieczytelny.
1 Okulicki Leopold (1898–1946), ps. „Kobra”, „Mrówka”, „Niedźwiadek”, gen. bryg.;
w kampanii wrześniowej 1939 oficer łącznikowy NW przy dtwie Armii „Warszawa”, szef
sztabu odcinka W-wa Zachód i dca zgrupowania na Woli; po kapitulacji Warszawy dca
SZP w Łodzi, potem kmdt Okręgu ZWZ Łódź; od listopada 1940 kmdt okupacji sowieckiej
ZWZ; aresztowany 21/22 stycznia 1941 przez sowieckie organy bezpieczeństwa, zwolniony
14 sierpnia 1941; potem w AP w ZSRS; zrzucony na spadochronie do kraju w nocy z 21 na
22 maja 1944, został I zcą szefa sztabu KG AK; od lipca 1944 kmdt „Nie”, od października
1944 do stycznia 1945 Dca AK; 27 marca 1945 pod pozorem rozmów uprowadzony przez
funkcjonariuszy sowieckich organów bezpieczeństwa i sądzony w dn. 18–21 czerwca 1945
w Moskwie w tzw. procesie 16-tu; skazany na 10 lat pozbawienia wolności, zmarł w więziennym
szpitalu w Butyrkach 24 grudnia 1946; 19 kwietnia 1990 decyzją plenum SN ZSRS
zrehabilitowany.
2 Jankowski Jan Stanisław (ur. 1882), ps. „Sobol”, „Klonowski”, chemik, działacz SP;
w 1921 i 1926 minister pracy i opieki społ.; w l. 1928–1935 poseł na Sejm RP; w l. 1943–1945
Delegat Rządu na Kraj, jednocześnie w l. 1943–1944 wicepremier rządu RP; 27 marca 1945
581
pod pozorem rozmów uprowadzony przez funkcjonariuszy sowieckich organów bezpieczeństwa
i sądzony w dn. 18–21 czerwca 1945 w Moskwie w tzw. procesie 16-tu; skazany na 8 lat
pozbawienia wolności, zmarł w więzieniu we Władymirze 13 marca 1953; 19 kwietnia 1990
decyzją Plenum SN ZSRS zrehabilitowany.
3 Iranek-Osmecki Kazimierz (1897–1984), ps. „Heller”, płk dypl.; w kampanii wrześniowej
1939 oficer do zleceń Naczelnego Kwatermistrza; od października 1939 zca kierownika
ekspozytury wywiadowczej Oddz. II Szt. NW w Bukareszcie; w czerwcu 1940 szef Oddz.
II KG ZWZ (poza krajem); w grudniu 1940 jako emisariusz NW przybył do Warszawy
z Londynu; w kwietniu 1942 powrócił do Londynu, potem w Oddz. VI Szt. NW, a od czerwca
1942 szef Oddz. IV Szt. NW; od grudnia 1942 zca szefa Oddz. Planowania Szt. NW; zrzucony
na spadochronie do kraju w nocy z 13 na 14 marca 1943; od kwietnia 1943 szef Oddz. IV KG
AK, od stycznia 1944 szef Oddz. II KG AK; po kapitulacji m. in. w obozie jenieckim Colditz;
od maja 1945 w Londynie; od 1954 członek emigracyjnej Tymczasowej Rady Jedności
Narodowej.
4 Szostak Józef (1897–1984), ps. „Filip”, płk dypl.; w kampanii wrześniowej 1939 dca
13 puł; od 1941 oficer w Oddz. III KG ZWZ-AK; od 1943 szef Oddz. III KG AK, a od 27
lipca 1944 szef operacji KG AK i I zca szefa sztabu KG AK; od 4 do 6 września 1944 p. o.
szefa sztabu KG AK; po kapitulacji w obozie jenieckim Woldenberg; po uwolnieniu w kraju;
aresztowany przez UB w 1950; wyrokiem SWMW z 26 stycznia 1953 skazany na 6 lat pozbawienia
wolności; zwolniony w 1955.
5 Pełczyński Tadeusz (1892–1985), ps. „Grzegorz”, gen. bryg.; w l. 1929–1932 i od
1935 do stycznia 1939 szef Oddz. II Szt. Gł.; w kampanii wrześniowej 1939 dca PD 19 DP;
w l. 1940–1941 kmdt Okręgu ZWZ Lublin; od lipca 1941 szef sztabu KG ZWZ-AK, jednocześnie
od września 1943 zca Dcy AK; w powstaniu dowodził m. in. drugim natarciem
w rej. Dw. Gdańskiego; ciężko ranny 4 września 1944; po kapitulacji w obozach jenieckich
Langwasser i Colditz; po uwolnieniu w Londynie, m. in. od lipca do listopada 1945 szef gabinetu
NW.
6 Prawdopodobnie Kamiński Franciszek (1902–2000), ps. „Zenon Trawiński”, mjr/ppłk;
działacz SL i ZMW RP „Wici”; w l. 1940–1945 kmdt główny Straży Chłopskiej/BCh; od
lipca 1944 szef Oddz. I KG AK, uczestnik powstania, uniknął niewoli; od 1945 w PSL, poseł
do KRN, od 1947 poseł na Sejm RP; aresztowany 21 lipca 1950 przez UB; wyrokiem WSR
w Warszawie z grudnia 1951 skazany na 12 lat więzienia, zwolniony w 1956 (gen. dyw.
– 1993).
7 Kamieński Jan (1906–1987), ps. „Cozaś”, mjr/ppłk, w kampanii wrześniowej 1939 of.
operacyjny 4 DP; internowany na Węgrzech, przedostał się do Francji; w kampanii francuskiej
1940 of. sztabu 1 DGren WP we Francji; do jesieni 1941 kierownik placówki ewakuacyjnej
WP w Lyonie; następnie szef Wydz. Wyszkolenia Oddz. VI Sztabu NW; w nocy z 8 na
9 kwietnia 1944 skok na spadochronie do kraju, po czym of. Oddz. III KG AK; w powstaniu
w I rzucie KG AK; po kapitulacji uniknął niewoli i od października 1944 do stycznia 1945
szef Oddz. III KG AK; od 1946 w W. Brytanii, potem w USA.
8 Borzobohaty Wojciech (1908–1991), ps. „Jelita”, ppłk; w kampanii wrześniowej 1939
I of. sztabu 36 DPRez., następnie oficer w Oddz. III sztabu Armii „Lublin”; w l. 1943–1945
szef sztabu Komendy Okręgu AK Kielce-Radom, następnie szef sztabu DSZ na Kraj; aresztowany
w czerwcu 1945 przez UB, więziony do 1953.
9 Kopański Stanisław (1895–1976), gen. dyw.; od marca do września 1939 szef Oddz. III
Szt. Gł./Szt. NW; przedostał się do Francji; od listopada 1939 do kwietnia 1940 szef Broni
Pancernej ND WP we Francji; w l. 1940–1942 dca SBSK; od 1942 do 1943 dca 3 DSK; od
lipca 1943 szef Szt. NW; w l. 1947–1949 Gen. Insp. PKPR; pozostał w W. Brytanii.
10 Jachieć Franciszek (1889–1965), ps. „Roman”, ppłk dypl.; od lutego 1940 w konspiracji;
od lutego do grudnia 1941 zca kmdta Okręgu ZWZ Warszawa-województwo, następnie
583
do stycznia 1942 p. o. kmdta; od kwietnia 1942 do stycznia 1945 kmdt Podokręgu Zachodniego
Obszaru AK Warszawa.
11 Fieldorf (August) Emil (ur. 1895), ps. „Nil”, płk/gen. bryg.; w kampanii wrześniowej
1939 dca 51 pp, przedostał się do Francji, następnie do W. Brytanii; w lipcu 1940 emisariusz
do kraju, do Warszawy przybył we wrześniu; w 1942 kmdt Obszaru AK nr 2 Białystok; od
jesieni 1942 kmdt Kedywu KG AK; od lutego do lipca 1944 kmdt „Nie”; od października
1944 do stycznia 1945 zca Dcy AK, następnie zca kmdta „Nie”; aresztowany 7 marca
1945 i nierozpoznany został wywieziony do ZSRR, powrócił w 1947; ponownie aresztowany
w listopadzie 1949 przez UB; wyrokiem SWMW z 16 kwietnia 1952 skazany na karę śmierci;
wyrok wykonano 24 lutego 1953.
12 Bokszczanin Janusz (1894–1973), ps. „Sęk”, płk dypl. kaw.; w kampanii wrześniowej
1939 dca 10 psk, ciężko ranny; od lutego 1940 w ZWZ, aresztowany w maju 1940 w „łapance”,
zwolniony w październiku 1940; następnie szef Wydz. Broni Szybkich Oddz. III
KG ZWZ-AK; współautor planu „Burza”; od stycznia/lutego do czerwca 1944 szef operacji
i I zca szefa sztabu KG AK, potem ponownie szef Wydz. Broni Szybkich; od lipca 1944 II zca
szefa sztabu KG AK; odcięty w Boernerowie przez wybuch powstania, został wywieziony
na roboty przymusowe do Niemiec; zbiegł i od października 1944 szef sztabu KG AK; od
kwietnia 1945 zca Delegata Sił Zbrojnych na Kraj, od września do października 1945 doradca
prezesa WiN; następnie w W. Brytanii i Francji.
13 Włodzimirskij Lew Emieljanowicz (ur. 1903), w l. 1939–1940 zca naczelnika i naczelnik
jednostki śledczej GEU NKWD ZSRS; od lutego 1941 naczelnik Jednostki Śledczej
NKGB ZSRS (gen. lejt. – 1945); rozstrzelany razem z Berią w grudniu 1953.
za IPN Dokumenty z Powstania Warszawskiego
18 kwietnia 1945, Moskwa. Protokół przesłuchania
gen. bryg. Leopolda Okulickiego
Stenogram
Protokół przesłuchania
OKULICKIEGO Leopolda1 s. Błażeja
z 18 kwietnia 1945 roku
OKULICKI L. B., Polak, urodzony w 1896 roku we wsi Okulice
w województwie krakowskim (Polska), w 1925 roku ukończył
Wyższą Szkołę Wojennąa, generał brygady Wojska Polskiego.
Dowódca Armii Krajowej w Polsce. Do chwili aresztowania był
w konspiracji.
Pytanie: Kiedy i w jakich okolicznościach przyjęliście dowodzenie Armią
Krajową w Polsce?
Odpowiedź: Dowodzenie Armią Krajową przekazał mi generał
„BÓR” – KOMOROWSKI po stłumieniu przez Niemców Powstania Warszawskiego.
W nocy na 1 października 1944 roku główny delegat polskiego rządu
londyńskiego na Polskę JANKOWSKI2 i dowódca Armii Krajowej generał
„BÓR” – KOMOROWSKI uznając, że uczestnicy powstania znaleźli się
w sytuacji bez wyjścia, podjęli decyzję o kapitulacji na proponowanych
przez Niemców warunkach.
Zgodnie z warunkami kapitulacji, generał „BÓR” – KOMOROWSKI,
cały skład Komendy Głównej, wszyscy oficerowie i żołnierze Armii
Krajowej przebywający w Warszawie powinni byli poddać się Niemcom,
a ludność Warszawy miała być ewakuowana.
Wtedy też, 1 października 1944 roku, długo rozmawiałem z „BOREM”
– KOMOROWSKIM w sprawie dalszych działań Armii Krajowej.
Muszę powiedzieć, że „BÓR” – KOMOROWSKI wykazał brak woli,
patrzył pesymistycznie na możliwość dalszej walki Armii Krajowej przeciwko
Niemcom i zaproponował mi, jako swemu zastępcy, poddanie się
razem z nim Niemcom.
Odrzuciłem tę propozycję i broniłem swoich racji twierdząc, że rozgromienie
przez Niemców powstania w Warszawie nie powinno prowadzić
do likwidacji Armii Krajowej. Oświadczyłem „BOROWI” – KOMOROWSKIEMU,
że uważam za konieczne odtworzenie struktury organizacyjnej
dowództwa i że wezmę na siebie kierowanie dalszymi działaniami Armii
573
Krajowej przeciwko Niemcom. Prosiłem „BORA” – KOMOROWSKIEGO,
by zezwolił mi na wyjście z budynku sztabu, abym mógł na pewien
czas się ukryć.
Pytanie: Jaką decyzję podjął „BÓR” – KOMOROWSKI?
Odpowiedź: „BÓR” – KOMOROWSKI nie zgadzał się ze mną, powołując
się na to, że Niemcy, wiedząc o mojej roli w Powstaniu Warszawskim,
mogą go spytać, gdzie się podziałem.
Odpowiedziałem, że ponieważ nie zawiadomiliśmy jeszcze Niemców
o przyjęciu warunków kapitulacji, mogę się ukryć, a Niemcom można wytłumaczyć,
że kilka dni wcześniej zostałem odkomenderowany w celu dowodzenia
oddziałami Armii Krajowej w Puszczy Kampinoskiej w pobliżu
Warszawy.
Po pewnym wahaniu „BÓR” – KOMOROWSKI przekazał mi pełnomocnictwa
i powiedział, że zawiadomi o tym przez radio rząd polski
w Londynie i dowództwa okręgów Armii Krajowej w Polsce.
Po rozmowie z „BOREM” – KOMOROWSKIM opuściłem budynek
sztabu i poszedłem do mieszkania mojej znajomej (jej nazwiska nie pamiętam),
mieszkającej przy ul. Kruczej.
Pytanie: Kto z oficerów sztabu Armii Krajowej, którzy poddali się
Niemcom, wiedział o mianowaniu was dowódcą Armii Krajowej?
Odpowiedź: Podczas mojej rozmowy z „BOREM” – KOMOROWSKIM
byli obecni w różnym czasie: szef Oddziału II, pułkownik Sztabu Gen[eralnego]
IRANEK3, pseudonim „HELLER” i szef Oddziału III, pułkownik
Sztabu Gen[eralnego] SZOSTAK4, pseudonim „FILIP”, lecz kiedy „BÓR”
– KOMOROWSKI podejmował decyzję o przekazaniu mi dowodzenia Armią
Krajową, byliśmy sami.
O wynikach moich rozmów z „BOREM” – KOMOROWSKIM powiadomiłem
jego zastępcę, generała PEŁCZYŃSKIEGO5, który był ciężko
ranny i znajdował się w budynku sztabu.
Wszystkie te osoby były po kapitulacji wywiezione przez Niemców do
Niemiec i umieszczone w obozach dla jeńców wojennych. Po kilku dniach
udało mi się przenieść do mias[ta] Kielce, gdzie poczyniłem pierwsze kroki
w kierunku zorganizowania nowego sztabu.
Pytanie: W jaki sposób udało się wam opuścić Warszawę?
Odpowiedź: Do 3 października 1944 roku ukrywałem się w mieszkaniu
mojej znajomej przy ul. Kruczej, a następnie zostałem wywieziony do
zorganizowanego przez Niemców w mieś[cie] Pruszkowie obozu dla ludności
Warszawy. Następnego dnia, 4 października, Niemcy umieścili nas
po 100 osób na platformach węglowych z wysokimi burtami i skierowali
w rejon Krakowa, gdzie zorganizowano punkty selekcyjne.
575
W punktach tych Niemcy wybierali zdolnych do pracy mężczyzn i kobiety
oraz kierowali ich na roboty do Niemiec, zaś niezdolną do pracy ludność
Warszawy osiedlali po wsiach.
W drodze do Krakowa udało mi się rankiem 5 października zeskoczyć
z platformy, udałem się do mias[ta] Kielce, gdzie już wcześniej byłem umówiony
na spotkanie z oficerami Sztabu Armii Krajowej, majorami KAMIŃSKIM6
i KAMIEŃSKIM7 pseudonim „COZAŚ”.
Pytanie: Kiedy umówiliście się z KAMIŃSKIM i KAMIEŃSKIM na
spotkanie w Kielcach?
Odpowiedź: Przed wyjściem z Warszawy – 2 lub 3 października 1944
roku spotkałem na ulicy KAMIŃSKIEGO i KAMIEŃSKIEGO po cywilnemu.
Powiedzieli mi, że postanowili nie poddawać się Niemcom i zejść do
podziemia, aby dalej działać.
Ponieważ wiedzieliśmy, że Niemcy będą kierować całą ludność do obozów
w Pruszkowie i Krakowie, umówiliśmy się, że jeśli uda nam się po
drodze uciec, to spotkamy się w Kielcach.
5 października po przybyciu do Kielc nawiązałem kontakt z szefem
sztabu Okręgu Kieleckiego podpułkownikiem Armii Krajowej o pseudonimie
„JELITA”8.
Pytanie: Podajcie jego nazwisko.
Odpowiedź: Nie znam nazwiska „JELITY”.
Pytanie: W jaki sposób nawiązaliście z nim kontakt?
Odpowiedź: Przy pomocy lekarza szpitala dziecięcego w Kielcach,
którego nazwiska również nie znam. Zatrzymywałem się u tego lekarza
wiosną 1944 roku, kiedy zostałem przerzucony do Polski i wiedziałem, że
należy on do Armii Krajowej. Zorganizował mi spotkanie z szefem sztabu
Okręgu Kieleckiego Armii Krajowej, podpułkownikiem „JELITĄ”, z którym
kiedyś spotkałem się w sztabie Armii Krajowej w Warszawie.
„JELITA” umieścił mnie w domu firmy handlowej „Społem” i wydał
mi fikcyjne dokumenty jako pracownikowi tej firmy na nazwisko FUSOWSKI.
Około pięciu dni później „JELITA” skontaktował mnie z przybyłym
do Kielc majorem KAMIEŃSKIM, a nieco później przybył do Kielc także
major KAMIŃSKI.
Pytanie: Co przedsięwzięliście potem?
Odpowiedź: Po przybyciu do Kielc wysłałem radiogram do szefa Sztabu
Generalnego Wojska Polskiego w Londynie, generała KOPAŃSKIEGO9,
zawiadamiający o tym, że przejąłem od „BORA” – KOMOROWSKIEGO
dowodzenie Armią Krajową.
Następnie skierowałem majorów KAMIŃSKIEGO i KAMIEŃSKIEGO
do miasteczka Milanówek (koło Warszawy) do komendanta Podokręgu
Zachodniego pułkownika JACHIECIA, pseudonim „ROMAN”10, i potom
577
leciłem im, aby przy jego współpracy zebrali 20 pozostających na wolności
oficerów Sztabu Głównego Armii Krajowej i skierowali ich do miasta Częstochowa
na kontakty, które podał pułkownik „JELITA”.
Pytanie: Dlaczego wydaliście polecenie skierowania tych oficerów do
Częstochowy, skoro samiście przebywali w Kielcach?
Odpowiedź: Postanowiłem zorganizować Sztab Główny Armii Krajowej
w Częstochowie, położonej przy magistrali kolejowej Warszawa – Kraków.
Przy tej magistrali leżą miasta Piotrków i Radomsko, gdzie mogłyby
być rozmieszczone oddziały sztabu. Taka dyslokacja zapewniała mi wygodną
łączność z oddziałami sztabu. 19 lub 20 października 1944 roku
wyjechałem do mias[ta] Częstochowa.
Pytanie: Proszę zeznać o waszej dalszej pracy nad utworzeniem Sztabu
Głównego Armii Krajowej.
Odpowiedź: Szef sztabu Okręgu Kieleckiego, podpułkownik „JELITA”,
urządził mnie w Częstochowie w mieszkaniu doktora SZUMMERA
przy ul. Wieluńskiej 14, jako zwolnionego przez Niemców z obozu dla cywilów.
Ponieważ u SZUMMERA mieszkałem bez zameldowania i powinienem
był w jakiś sposób zalegalizować swój pobyt w Częstochowie, znalazłem
przy pomocy żony SZUMMERA mieszkanie dla siebie przy ulicy
Siedem Kamienic 15 lub 17, należące do właściciela sklepu z dewocjonaliami
DOLIŃSKIEGO.
Do tego czasu przygotowane już były fikcyjne dokumenty potwierdzające,
że pracuję jako pomocnik kierownika magazynu w hucie żelaza. Na
podstawie tych dokumentów uzyskałem w magistracie meldunek. Zapewniając
sobie w ten sposób „przykrywkę”, przystąpiłem do organizowania
Sztabu Głównego Armii Krajowej. W pierwszych dniach grudnia 1944 roku
sztab Armii Krajowej został utworzony i przystąpił do pracy.
Na swojego zastępcę wyznaczyłem generała FIELDORFA Emila, pseudonim
„NIL”11. Nałożyłem na niego odpowiedzialność za zorganizowanie
na tyłach niemieckich pracy dywersyjnej, ponieważ do wybuchu Powstania
Warszawskiego FIELDORF był szefem Oddziału Dywersji w sztabie
Armii Krajowej. Szefem Sztabu został pułkownik Sztabu Generalnego
BOKSZCZANIN12 pseudonim „SĘK”, pracujący wcześniej w komórce
operacyjnej sztabu Armii Krajowej. Sztab Główny Armii Krajowej składał
się z siedmiu oddziałów.
[...]
Protokół czytałem osobiście, wszystko zapisano według moich słów
wiernie.
(—)b OKULICKI
579
c-Protokół odczytano mi także w języku polskim. Nie mam uwag.-c
OKULICKIb
Przesłuchali:
Nacz[elnik] Jednostki Śledczej do spraw Szczególnej Wagi NKGB
ZSRS
Komisarz bezpieczeństwa państwowego
WŁODZIMIRSKIJ13 (—)b
Zast[ępca] naczelnika GUBB NKWD ZSRS
Komisarz bezpieczeństwa państw[owego]
PROSZYN (—)d
c-Przekładu na język polski dokonał:
Starszy oficer oper[acyjny] GUBB NKWD ZSRS
Starszy lejtnant bezpieczeństwa państwowego [...]e, -c (—)f
CA FSB FR, nr R-39269, t. 1, k. 4–17.
Kopia w języku rosyjskim, maszynopis.
Każda karta protokołu podpisana przez L. Okulickiego.
Opublikowano w: Proces Szesnastu. Dokumenty NKWD, Warszawa 1995, s. 22–29.
Przypisy
a Było: Akademię Polskiego Sztabu Generalnego.
b Podpis odręczny.
c- -c Dopisano odręcznie.
d Odręczny podpis kogoś innego.
e Nazwisko nieczytelne.
f Podpis nieczytelny.
1 Okulicki Leopold (1898–1946), ps. „Kobra”, „Mrówka”, „Niedźwiadek”, gen. bryg.;
w kampanii wrześniowej 1939 oficer łącznikowy NW przy dtwie Armii „Warszawa”, szef
sztabu odcinka W-wa Zachód i dca zgrupowania na Woli; po kapitulacji Warszawy dca
SZP w Łodzi, potem kmdt Okręgu ZWZ Łódź; od listopada 1940 kmdt okupacji sowieckiej
ZWZ; aresztowany 21/22 stycznia 1941 przez sowieckie organy bezpieczeństwa, zwolniony
14 sierpnia 1941; potem w AP w ZSRS; zrzucony na spadochronie do kraju w nocy z 21 na
22 maja 1944, został I zcą szefa sztabu KG AK; od lipca 1944 kmdt „Nie”, od października
1944 do stycznia 1945 Dca AK; 27 marca 1945 pod pozorem rozmów uprowadzony przez
funkcjonariuszy sowieckich organów bezpieczeństwa i sądzony w dn. 18–21 czerwca 1945
w Moskwie w tzw. procesie 16-tu; skazany na 10 lat pozbawienia wolności, zmarł w więziennym
szpitalu w Butyrkach 24 grudnia 1946; 19 kwietnia 1990 decyzją plenum SN ZSRS
zrehabilitowany.
2 Jankowski Jan Stanisław (ur. 1882), ps. „Sobol”, „Klonowski”, chemik, działacz SP;
w 1921 i 1926 minister pracy i opieki społ.; w l. 1928–1935 poseł na Sejm RP; w l. 1943–1945
Delegat Rządu na Kraj, jednocześnie w l. 1943–1944 wicepremier rządu RP; 27 marca 1945
581
pod pozorem rozmów uprowadzony przez funkcjonariuszy sowieckich organów bezpieczeństwa
i sądzony w dn. 18–21 czerwca 1945 w Moskwie w tzw. procesie 16-tu; skazany na 8 lat
pozbawienia wolności, zmarł w więzieniu we Władymirze 13 marca 1953; 19 kwietnia 1990
decyzją Plenum SN ZSRS zrehabilitowany.
3 Iranek-Osmecki Kazimierz (1897–1984), ps. „Heller”, płk dypl.; w kampanii wrześniowej
1939 oficer do zleceń Naczelnego Kwatermistrza; od października 1939 zca kierownika
ekspozytury wywiadowczej Oddz. II Szt. NW w Bukareszcie; w czerwcu 1940 szef Oddz.
II KG ZWZ (poza krajem); w grudniu 1940 jako emisariusz NW przybył do Warszawy
z Londynu; w kwietniu 1942 powrócił do Londynu, potem w Oddz. VI Szt. NW, a od czerwca
1942 szef Oddz. IV Szt. NW; od grudnia 1942 zca szefa Oddz. Planowania Szt. NW; zrzucony
na spadochronie do kraju w nocy z 13 na 14 marca 1943; od kwietnia 1943 szef Oddz. IV KG
AK, od stycznia 1944 szef Oddz. II KG AK; po kapitulacji m. in. w obozie jenieckim Colditz;
od maja 1945 w Londynie; od 1954 członek emigracyjnej Tymczasowej Rady Jedności
Narodowej.
4 Szostak Józef (1897–1984), ps. „Filip”, płk dypl.; w kampanii wrześniowej 1939 dca
13 puł; od 1941 oficer w Oddz. III KG ZWZ-AK; od 1943 szef Oddz. III KG AK, a od 27
lipca 1944 szef operacji KG AK i I zca szefa sztabu KG AK; od 4 do 6 września 1944 p. o.
szefa sztabu KG AK; po kapitulacji w obozie jenieckim Woldenberg; po uwolnieniu w kraju;
aresztowany przez UB w 1950; wyrokiem SWMW z 26 stycznia 1953 skazany na 6 lat pozbawienia
wolności; zwolniony w 1955.
5 Pełczyński Tadeusz (1892–1985), ps. „Grzegorz”, gen. bryg.; w l. 1929–1932 i od
1935 do stycznia 1939 szef Oddz. II Szt. Gł.; w kampanii wrześniowej 1939 dca PD 19 DP;
w l. 1940–1941 kmdt Okręgu ZWZ Lublin; od lipca 1941 szef sztabu KG ZWZ-AK, jednocześnie
od września 1943 zca Dcy AK; w powstaniu dowodził m. in. drugim natarciem
w rej. Dw. Gdańskiego; ciężko ranny 4 września 1944; po kapitulacji w obozach jenieckich
Langwasser i Colditz; po uwolnieniu w Londynie, m. in. od lipca do listopada 1945 szef gabinetu
NW.
6 Prawdopodobnie Kamiński Franciszek (1902–2000), ps. „Zenon Trawiński”, mjr/ppłk;
działacz SL i ZMW RP „Wici”; w l. 1940–1945 kmdt główny Straży Chłopskiej/BCh; od
lipca 1944 szef Oddz. I KG AK, uczestnik powstania, uniknął niewoli; od 1945 w PSL, poseł
do KRN, od 1947 poseł na Sejm RP; aresztowany 21 lipca 1950 przez UB; wyrokiem WSR
w Warszawie z grudnia 1951 skazany na 12 lat więzienia, zwolniony w 1956 (gen. dyw.
– 1993).
7 Kamieński Jan (1906–1987), ps. „Cozaś”, mjr/ppłk, w kampanii wrześniowej 1939 of.
operacyjny 4 DP; internowany na Węgrzech, przedostał się do Francji; w kampanii francuskiej
1940 of. sztabu 1 DGren WP we Francji; do jesieni 1941 kierownik placówki ewakuacyjnej
WP w Lyonie; następnie szef Wydz. Wyszkolenia Oddz. VI Sztabu NW; w nocy z 8 na
9 kwietnia 1944 skok na spadochronie do kraju, po czym of. Oddz. III KG AK; w powstaniu
w I rzucie KG AK; po kapitulacji uniknął niewoli i od października 1944 do stycznia 1945
szef Oddz. III KG AK; od 1946 w W. Brytanii, potem w USA.
8 Borzobohaty Wojciech (1908–1991), ps. „Jelita”, ppłk; w kampanii wrześniowej 1939
I of. sztabu 36 DPRez., następnie oficer w Oddz. III sztabu Armii „Lublin”; w l. 1943–1945
szef sztabu Komendy Okręgu AK Kielce-Radom, następnie szef sztabu DSZ na Kraj; aresztowany
w czerwcu 1945 przez UB, więziony do 1953.
9 Kopański Stanisław (1895–1976), gen. dyw.; od marca do września 1939 szef Oddz. III
Szt. Gł./Szt. NW; przedostał się do Francji; od listopada 1939 do kwietnia 1940 szef Broni
Pancernej ND WP we Francji; w l. 1940–1942 dca SBSK; od 1942 do 1943 dca 3 DSK; od
lipca 1943 szef Szt. NW; w l. 1947–1949 Gen. Insp. PKPR; pozostał w W. Brytanii.
10 Jachieć Franciszek (1889–1965), ps. „Roman”, ppłk dypl.; od lutego 1940 w konspiracji;
od lutego do grudnia 1941 zca kmdta Okręgu ZWZ Warszawa-województwo, następnie
583
do stycznia 1942 p. o. kmdta; od kwietnia 1942 do stycznia 1945 kmdt Podokręgu Zachodniego
Obszaru AK Warszawa.
11 Fieldorf (August) Emil (ur. 1895), ps. „Nil”, płk/gen. bryg.; w kampanii wrześniowej
1939 dca 51 pp, przedostał się do Francji, następnie do W. Brytanii; w lipcu 1940 emisariusz
do kraju, do Warszawy przybył we wrześniu; w 1942 kmdt Obszaru AK nr 2 Białystok; od
jesieni 1942 kmdt Kedywu KG AK; od lutego do lipca 1944 kmdt „Nie”; od października
1944 do stycznia 1945 zca Dcy AK, następnie zca kmdta „Nie”; aresztowany 7 marca
1945 i nierozpoznany został wywieziony do ZSRR, powrócił w 1947; ponownie aresztowany
w listopadzie 1949 przez UB; wyrokiem SWMW z 16 kwietnia 1952 skazany na karę śmierci;
wyrok wykonano 24 lutego 1953.
12 Bokszczanin Janusz (1894–1973), ps. „Sęk”, płk dypl. kaw.; w kampanii wrześniowej
1939 dca 10 psk, ciężko ranny; od lutego 1940 w ZWZ, aresztowany w maju 1940 w „łapance”,
zwolniony w październiku 1940; następnie szef Wydz. Broni Szybkich Oddz. III
KG ZWZ-AK; współautor planu „Burza”; od stycznia/lutego do czerwca 1944 szef operacji
i I zca szefa sztabu KG AK, potem ponownie szef Wydz. Broni Szybkich; od lipca 1944 II zca
szefa sztabu KG AK; odcięty w Boernerowie przez wybuch powstania, został wywieziony
na roboty przymusowe do Niemiec; zbiegł i od października 1944 szef sztabu KG AK; od
kwietnia 1945 zca Delegata Sił Zbrojnych na Kraj, od września do października 1945 doradca
prezesa WiN; następnie w W. Brytanii i Francji.
13 Włodzimirskij Lew Emieljanowicz (ur. 1903), w l. 1939–1940 zca naczelnika i naczelnik
jednostki śledczej GEU NKWD ZSRS; od lutego 1941 naczelnik Jednostki Śledczej
NKGB ZSRS (gen. lejt. – 1945); rozstrzelany razem z Berią w grudniu 1953.
za IPN Dokumenty z Powstania Warszawskiego
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz